Pociej Leonard Gabriel h. Waga (1632–1695), wojewoda witebski. Ur. 6 XI, był wnukiem Adama Hipacego (zob.), dziesiątym synem Piotra, pisarza ziemskiego brzeskiego lit., i Zofii z Kazanowskich (córki Pawła, sędziego łukowskiego). Do r. 1662 służył w wojsku litewskim. Obecny był na sejmiku relacyjnym brzeskim 6 VIII 1661 oraz na takimże sejmiku 31 V 1662, gdzie obrano go sędzią powiatowym skarbowym dla rozpatrzenia zaległych podatków. W trakcie prac tego sądu P. oskarżył kaszt. brzeskiego Malchera Stanisława Sawickiego o przywłaszczenie dwóch podymnych w r. 1661 i wydał na niego jako pisarz dekretowy tego sądu dekret skazujący. Spotkało się to ze sprzeciwem obradującego 2 II 1663 sejmiku brzeskiego. Dn. 19 X 1662 P. ożenił się z Reginą Ludwiką Ogińską, córką Samuela Lwa, ciwuna trockiego, wdową po Walterze Korffie. Była ona rodzoną siostrą Jana (zob.), późniejszego woj. połockiego i hetmana polnego lit., a stryjeczną Marcjana (zob.), późniejszego kanclerza w. lit., toteż P. korzystał z ich protekcji w dalszej karierze. W r. 1668 P. został deputatem z województwa trockiego do Trybunału Lit. W rok później został posłem z tegoż województwa na sejm konwokacyjny, a z województwa brzeskiego na elekcję Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W styczniu 1672, już jako podsędek brzeski, posłował z województwa trockiego na sejm, gdzie podpisał się pod manifestem senatorów i posłów litewskich w sprawie dóbr biskupstwa wendeńskiego. W grudniu t. r. podpisał instrukcję brzeską na zjazd generalny do Warszawy. W maju 1673, za wstawiennictwem hetmana w. lit. Michała Kazimierza Paca, mianowany został sędzią ziemskim brzeskim. W t. r. zaciągnął się do wojska litewskiego, zostając porucznikiem chorągwi petyhorskiej Marcjana Ogińskiego, wówczas woj. trockiego, i jednocześnie wystawił chorągiew niemiecką, W t. r. posłował od wojska litewskiego do wojska koronnego w sprawie uzgodnienia wspólnych działań. Wziął udział w bitwie pod Chocimiem, ale zaraz powrócił na Litwę z częścią sił dowodzoną przez M. K. Paca. Jako poseł województwa brzeskiego wziął udział w elekcji 1674 r., będąc zapewne, jak i jego protektor, zdecydowanym wrogiem Jana Sobieskiego. Jesienią t. r. walczył ponownie na Ukrainie przeciw Turkom. W końcu t. r. posłował, wraz ze stolnikiem parnawskim Jerzym Druszkiewiczem, od wojsk Rzpltej do wojsk rosyjskich J. Trubeckiego, stojących w okolicach Kijowa, w celu uzgodnienia współdziałania militarnego przeciw Turkom, lecz misja ta nie przyniosła spodziewanego rezultatu na skutek niechętnego stanowiska władz rosyjskich do udzielenia pomocy Rzpltej.
W r. 1675 dywizja M. K. Paca, do której należała chorągiew poruczeństwa P-a, przybyła na Ukrainę dopiero we wrześniu i nie wzięła już w zasadzie udziału w poważniejszych działaniach; P. dowodził wówczas większym zgrupowaniem wojska wyprawionym pod Kamieniec Podolski. Już w grudniu t. r. był jednak z powrotem w województwie brzeskim i podpisał instrukcję sejmiku brzeskiego. W r. 1676 znowu wziął udział w wyprawie hetmana Paca przeciw Turkom i w obronie Żórawna, zakończonej 16 X podpisaniem traktatu pokojowego. Zakończenie wojny spowodowało zwinięcie dowodzonej przez P-a chorągwi petyhorskiej. Posłował z województwa trockiego na sejm 1677 r. W t. r. został administratorem podatku szelężnego powiatu orszańskiego. W r. 1678 posłował z województwa brzeskiego na sejm do Grodna, z którego został wyznaczony na komisarza do rozdziału hiberny wojsku litewskiemu. Sejm ten zgodził się na libertację kamienicy P-a w Wilnie. Na odbytym 25 V 1679 sejmiku relacyjnym w Brześciu P. wybrany został na deputata do przyszłej komisji skarbowej litewskiej, mającej obradować w Grodnie. W t. r. wrócił do służby wojskowej, obejmując poruczeństwo chorągwi husarskiej Marcjana Ogińskiego. Z chorągwią tą uczestniczył w niesławnej kampanii wojska litewskiego na Słowacji i Węgrzech w r. 1683. W r. n. wziął udział w walkach toczonych przez armię litewską z Turkami na Ukrainie. W tym czasie Jan III Sobieski starając się przeciwstawić Ogińskich wszechwładnym na Litwie Sapiehom wyraźnie faworyzował członków ich fakcji. Wynikiem tego było powierzenie P-owi godności kasztelana witebskiego, ale ten urzędu nie przyjął. W r. 1686 P. uczestniczył w zakrojonej na dużą skalę kampanii Jana III na Wołoszczyźnie, mającej przynieść spełnienie dynastycznych planów króla, a zakończonej niepowodzeniem w wyniku wrogiej temu postawy Cesarstwa. Dn. 24 X t. r. P. przyjął kolejną ofiarowaną mu przez króla godność – województwo witebskie, na które wjechał 12 XI t. r.
Postawienie Jana III na Ogińskich jako przeciwwagi dla Sapiehów skończyło się niepowodzeniem i obie fakcje szybko połączyły się we wspólnej walce z królem; taką politykę realizował także P. W r. 1690 był on obecny na sejmie, z którego wyznaczono go na deputata do rady wojennej przy boku króla oraz na komisarza do zapłaty wojsku litewskiemu. Sejm ten zgodził się także na libertację dworu P-a w Brześciu. Obradująca rok później komisja warszawska nad sprawą egzulantów przyznała P-owi sumę ponad 168 000 zł, co spotkało się z protestem egzulantów litewskich i po wygraniu sprawy – skazaniem go na infamię. Przyznana suma przekazana została przez Sapiehów dopiero w r. 1714 sukcesorom P-a. Już w tym czasie, po śmierci w r. 1690 Marcjana Ogińskiego, P. powoli oddalał się od współpracy z Sapiehami, do czego przyczyniły się głównie sprawy majątkowe i finansowe. Mimo to aż do swej śmierci P. zajmował w zasadzie wrogie Janowi III stanowisko w wielu ważnych dla króla sprawach.
Związki z Ogińskimi przyczyniły się do zrobienia przez P-a nie tylko kariery politycznej, lecz także i do zgromadzenia dużego majątku, który stał się podstawą magnackiej pozycji jego potomków. Prócz odziedziczonej po ojcu Różanki (której pozostałe części skupował w l. 1679–83) i Rzeczycy (woj. brzeskie) objął w r. 1671 po żonie dobra Kietowiszki (woj. trockie), a w r. 1677 otrzymał od M. Ogińskiego starostwo rohaczewskie (pow. rzeczycki) oraz wieś Dymniki (woj. brzeskie). W l. 1683–7 skupił majątek Jelno (woj. brzeskie), posiadał też starostwo surażskie (woj. witebskie), wsie Horodno, Radość (woj. brzeskie), dzierżawę powierzchniańską (pow. kowieński), dobra Kadzin (woj. mścisławskie) i część Dąbrowny (pow. orszański) – obie po M. Ogińskim, lenne dobra Liwenmujza (Liwenhof) w Inflantach, kamienicę w Wilnie przy ul. Trockiej, dwór w Brześciu oraz dwa pałace w Warszawie. P. fundował kościoły i cerkwie w Liwenmujzie, Kietowiszkach, Kadzinie i Rzeczycy oraz restaurował kaplicę (tzw. tryznowską) w kościele Bernardynów w Brześciu. Zmarł 1 II 1695 w Rzeczycy i został pochowany 23 III t. r. w kościele Bernardynów w Brześciu.
W małżeństwie z Reginą Ludwika z Ogińskich (zm. przed 5 I 1707) P. miał pięcioro dzieci, z których jedynie Ludwik Konstanty (zob.) oraz Kazimierz Aleksander (zob.) przeżyli ojca.
Boniecki, IX 359; Dworzaczek; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 303; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit.; Pułaski F., Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, W. 1915; – Ptaszycki S., Dzieje rodów litewskich, jako materiał do archeologii historycznej, „Ateneum” T. 3: 1888 s. 529–30; Sadkowska Cz., Ludwik Konstanty Pociej, hetman wielki W. Ks. Lit. i «regestr» jego archiwum z r. 1720, „Archeion” T. 59: 1973 s. 70–2; Woliński J., Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676), Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1967 XIII cz. 1; – Akty Vil. Archeogr. Kom.; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov; Genealogia imienia naszego, „Przegl. Pozn.” 1860 s. 213–28; Kuligowski M. I., Dźwięk Marsa walecznego z walnej ekspedycyjej Chocimskiej, Wil. 1675; Letopis Pancyrnego i Avierki, w: Polnoe sobr. russ. letopisej, Moskva 1975 XXXII; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958; Vol. leg., V 321, 631, 640, 812, 927; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. VI nr II–79 (Zebranie Dni z Kalendarzów Notowanych… Karola Stanisława Radziwiłła), k. 16 v., Arch. Prozorów i Jelskich nr 37 (Testament Reginy z Ogińskich Pociejowej), Metryka Lit., Ks. Wpisów 255/138 k. 79 (wg Sumariusza Metryki Lit., X k. 51v.); Arch. Państw. w Kr. Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, nr 124, 912; B. PAN w Kr.: rkp. nr 1404 t. I (Popis wojska litewskiego pod Różanką 1 IX 1673), nr 5788, 5863; B. Pol. w Paryżu: rkp. 13 nr 14 s. 259–260.
Andrzej Rachuba